Στον κόσμο των ανθρώπινων σχέσεων, οι ρόλοι που επιλέγουμε να παίξουμε – καμιά φορά συνειδητά, καμιά φορά υποσυνείδητα – μπορούν να διαμορφώσουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον κόσμο γύρω μας.

Ποιος ρόλος με καθορίζει; Είμαι έτοιμος να αλλάξω τον τρόπο με τον οποίο βλέπω τον εαυτό μου και τον κόσμο γύρω μου;

Θύμα – Θύτης – Σωτήρας

Ακούγοντας τη λέξη “θύμα”, το μυαλό μας πηγαίνει σε στιγμές πόνου, αδυναμίας, απελπισίας. Το θύμα είναι εκείνος που υποφέρει, εκείνος που νιώθει αδικία. Από την άλλη πλευρά, ο θύτης είναι αυτός που προκαλεί τον πόνο, αυτός που επιβάλλει το βάρος της σκληρότητας. Και στη μέση αυτού του δράματος βρίσκεται ο σωτήρας, η φωτεινή φιγούρα που προσφέρει το χέρι της βοήθειας, αυτός που προσπαθεί να φέρει την ισορροπία.

Η ιστορία της Άννας ως Θύμα

1. Θύμα: Όταν κάποιος υιοθετεί τον ρόλο του θύματος, συνήθως αισθάνεται αδύναμος, παθητικός και ανίκανος να αλλάξει την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Οι άνθρωποι που παίζουν τον ρόλο του θύματος μπορεί να αισθάνονται ότι ο κόσμος είναι εναντίον τους και ότι δεν έχουν ελέγχο στη ζωή τους.
2. Θύτης: Ο ρόλος του θύτη αντικατοπτρίζει την ανάγκη για εξουσία και έλεγχο. Οι άνθρωποι που παίζουν αυτόν τον ρόλο συχνά προσπαθούν να ελέγξουν τις καταστάσεις και τους ανθρώπους γύρω τους, μερικές φορές με αρνητικούς ή επιθετικούς τρόπους.
3. Σωτήρας: Αυτός ο ρόλος αντικατοπτρίζει την ανάγκη να βοηθάμε και να φροντίζουμε τους άλλους. Οι σωτήρες πιστεύουν ότι μόνο αν αναλάβουν την ευθύνη για τους άλλους, μπορούν οι άλλοι να τα κατάφερουν. Ταυτόχρονα οι ίδιοι αισθάνονται σημαντικοί ή απαραίτητοι.

Η Αννα ήταν μία χαρούμενη κοπέλα, πάντα με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό της, πάντα έτοιμη να βοηθήσει τους γύρω της. Όμως, κανείς δεν γνώριζε το βάρος που έφερε μέσα της. Μια ημέρα, σε μια συνομιλία μεταξύ φίλων, η Άννα αποκάλυψε τη σκοτεινή της πλευρά. Είχε υποστεί κακοποίηση όταν ήταν μικρή, κάτι που τη σημάδεψε βαθιά.

“Νιώθω σαν να με έχουν ρηγματώσει εσωτερικά,” είπε με βαριά καρδιά, “κάθε φορά που προσπαθώ να ξεχάσω, κάθε φορά που προσπαθώ να προχωρήσω, η μνήμη εκείνη επιστρέφει και με πνίγει.”

Ήταν ένα θύμα, αλλά όχι μόνο της κακοποίησης. Ήταν θύμα της σιωπής, της απομόνωσης, του φόβου. Νιώθοντας την ανάγκη να κρύβει τον πόνο της, είχε δημιουργήσει ένα κέλυφος γύρω της. Ένα κέλυφος που την προστάτευε, αλλά ταυτόχρονα την απομόνωνε. Και συνέχισε, λέγοντας:

“Όταν είσαι θύμα νιώθεις σαν να είσαι μόνος. Σαν να είσαι ο μόνος που έχει πονέσει έτσι. Και αυτό είναι το χειρότερο. Η αίσθηση της μοναξιάς.“

Καθώς μεγάλωνε, η Αννα επέλεξε, χωρίς να το συνειδητοποιεί πλήρως, να παίξει τον ρόλο του θύματος και στην ενήλικη ζωή της.

Ο πόνος της παιδικής ηλικίας της είχε γίνει ένα πανίσχυρο φίλτρο μέσα από το οποίο ερμήνευε τον κόσμο.

Δυσκολευόταν να εμπιστεύεται τους άλλους και έβλεπε απειλές ακόμα και στις πιο ασήμαντες κινήσεις. Στις εργασιακές της σχέσεις, η Αννα ένιωθε συχνά παραγκωνισμένη ή παραβλεπόμενη. Έβρισκε δύσκολο να αναδεικνύει τα ταλέντα της, φοβούμενη την κριτική ή τον ανταγωνισμό. Στις προσωπικές της σχέσεις, επέλεγε συχνά τα ίδια πρότυπα ανθρώπων που την έκαναν να νιώθει αδύναμη ή ανεπαρκής.

Ενώ η Αννα προσπαθούσε να βρει ισορροπία, ο παλιός πόνος συνέχιζει να την κυνηγάει. Μέρα με τη μέρα, το σώμα της ανταποκρινόταν στην αδιάκοπη εσωτερική της σύγκρουση με επώδυνες σωματικές αντιδράσεις και άγχος.

Η Άννα νιώθει συνεχώς παγιδευμένη σε έναν κύκλο ανασφάλειας και αδυναμίας. Βιώνει αυτοαμφισβήτηση, μελαγχολία και συχνά έναν βαθύ πόνο.

Μια ημέρα, η Αννα επισκέφτηκε τη μητέρα της για το γεύμα. Ενώ κάθονταν στο τραπέζι, η μητέρα της έκανε μια παρατήρηση σχετικά με την εργασία της Άννας, λέγοντας: “Άλλαξε δουλειά. Βρες κάτι πιο σταθερό, για να έχεις ασφάλεια.“.

Η Άννα αντέδρασε έντονα. Είπε με πικρία: “Πάντα προσπαθείς να με κριτικάρεις, ποτέ δεν βλέπεις το πόσο σκληρά εργάζομαι και πόσο πολύ πετυχαίνω!“. Μέσα της, νιώθοντας πάλι τον πόνο της παιδικής της ηλικίας, είδε την παρατήρηση ως μια απειλή και επίθεση προς τον εαυτό της.

Αν η Αννα είχε επιλέξει να αντιμετωπίσει την κατάσταση διαφορετικά και να δει το σχόλιο της μητέρας της απλά ως εκδήλωση της ανησυχίας της, θα μπορούσε να έχει παραμείνει ήρεμη και να είχε πει, για παράδειγμα: “Κατανοώ την ανησυχία σου και σε ευχαριστώ που νοιάζεσαι για μένα. Θα το λάβω υπόψη μου. Προς το παρόν αισθάνομαι πολύ ικανοποιημένη με τις επιλογές μου και πιστεύω στο δρόμο που έχω επιλέξει“. Με αυτόν τον τρόπο, θα είχε αναγνωρίσει την ανησυχία της μητέρας της, χωρίς να αισθάνεται ότι πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της.

Η αντίδραση της Αννας είναι μια υπενθύμιση ότι είναι επιλογή μας πώς θα αντιδράσουμε σε δύσκολες καταστάσεις. Μπορούμε να επιλέξουμε να βλέπουμε τις προκλήσεις ως ευκαιρίες για αυξημένη συνείδηση και προσωπική ανάπτυξη.

Γιατί η Άννα παραμένει στον ρόλο του θύματος;

Η επιθυμία της Άννας να επιβεβαιώνει τον ρόλο της ως θύμα δεν είναι μια τυχαία επιλογή. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτήν την τάση, πολλοί από τους οποίους είναι ριζωμένοι σε βαθιά ψυχολογικές δυναμικές:

1. Οικειότητα: Η Αννα έχει γίνει οικεία με τον ρόλο του θύματος από πολύ νεαρή ηλικία. Αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς έχει γίνει ένας γνώριμος τρόπος με τον οποίο επεξεργάζεται τον πόνο, την απόρριψη ή την απογοήτευση.
2. Επιβεβαίωση Προηγούμενων Πεποιθήσεων: Αν η Άννα πίστευε ότι δεν αξίζει ή ότι πάντα θα πληγώνεται, θα ψάχνει (ίσως και υποσυνείδητα) για καταστάσεις που επιβεβαιώνουν αυτές τις πεποιθήσεις.
3. Συναισθηματική Παγίδα: Νιώθοντας σαν θύμα, η Άννα μπορεί να λάβει συμπόνια, προσοχή ή υποστήριξη από τους άλλους, πράγμα που της παρέχει μια προσωρινή αίσθηση ασφάλειας ή αξίας.
4. Αποφυγή Ευθύνης: Ως θύμα, η Άννα μπορεί να αισθάνεται ότι δεν είναι υπεύθυνη για τη ζωή της ή για τις επιλογές της. Αυτό μπορεί να της παρέχει μια δικαιολογία να μην αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις ή να αλλάξει τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς που δεν την εξυπηρετούν πλέον.
5. Φόβος της Αλλαγής: Ακόμη και αν η Άννα γνωρίζει βαθιά μέσα της ότι θέλει να αλλάξει, ο φόβος του άγνωστου ή της αποτυχίας μπορεί να την κρατά πίσω, προτιμώντας τη δυσάρεστη γνωστή όμως κατάσταση, παραμένοντας στη ζώνη άνεσής της.

Βήματα απελευθέρωσης

Για να αλλάξει την πεποίθηση και την αυτοαντίληψή της ως θύμα, η Άννα μπορεί να ακολουθήσει μια σειρά βημάτων στην καθημερινότητά της:

1. Αυτογνωσία: Η Άννα μπορεί να καταγράφει τις σκέψεις της και τα συναισθήματά της προκειμένου να αναγνωρίσει πότε και πώς υιοθετεί τον ρόλο του θύματος.
2. Ψυχοθεραπεία: Μπορεί να αναζητήσει τη βοήθεια ενός ειδικού για να αντιμετωπίσει τα βαθιά ριζωμένα αίτια που την οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά.
3. Αποδοχή: Μελετώντας και αναγνωρίζοντας τα δικά της συναισθήματα, αντί να τα κατακρίνει.
4. Θέτοντας όρια: Να μάθει πώς να λέει “όχι” με κατάλληλο τρόπο, όταν είναι απαραίτητο, και να υπερασπίζεται τον εαυτό της.
5. Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαπροσωπικής επικοινωνίας: Κατανόηση και έκφραση των αναγκών και των συναισθημάτων της με αποτελεσματικό τρόπο.
6. Ανάπτυξη θετικής αυτοαντίληψης: Περνώντας χρόνο με ανθρώπους που την ενθαρρύνουν και την υποστηρίζουν.
7. Αυτο-εκπαίδευση: Διαβάζοντας βιβλία ή παρακολουθώντας σεμινάρια για την αυτοβελτίωση και την προσωπική ανάπτυξη.
8. Συμμετοχή σε ομάδες υποστήριξης: Η Άννα μπορεί να συνδεθεί με άλλους που έχουν παρόμοιες εμπειρίες, μοιράζοντας τις ιστορίες τους και βρίσκοντας κοινή στήριξη.

Η Άννα μπορεί. Ο καθένας μας μπορεί να απελευθερώσει τον εαυτό του από τον ρόλο του θύματος, αναγνωρίζοντας τη δύναμή του και αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τη ζωή του. Είναι επιλογή.

Πράγματι, οι ρόλοι του θύματος, του θύτη και του σωτήρα είναι όχι μόνο μέρη της ανθρώπινης ψυχολογίας, αλλά και αντανακλάσεις της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε πολλές φάσεις της ζωής μας, ενδέχεται να βρεθούμε να υιοθετούμε έναν ή περισσότερους από αυτούς τους ρόλους, αλλά η πραγματική ανάπτυξη προέρχεται από την κατανόηση, την αυτογνωσία και την επιλογή να δρούμε με συνειδητότητα. Ας αποφασίσουμε να είμαστε οι σωτήρες των εαυτών μας και να δώσουμε στη ζωή μας την κατεύθυνση που αξίζει.